Jos: Als ik ziek word, kan ik hier beter worden

Ik stap de bushtaxi uit bij de enige dwarsstraat met een naam in het dorpje Lamin. 'Anna Street' staat er trots en pontificaal. Ik ben op zoek naar Annemieke de Koning van het Lamin Health Center. Zouden ze Annemieke hier van lieverlee Anna zijn gaan noemen? Vlak eronder staat een verweerd bordje 'your cure is our care' van het Health Center. Ik loop een zanderig weggetje in, een prachtige baobab tegemoet.

Vlak voor ik het terrein binnentreed, en twijfel of ik mijn mondneusmasker op moet zetten, word ik op de hielen gereden door een auto met een 'Tubab' achter het wiel. Ik volg de auto en vraag de bestuurder of wij een afspraak hebben. "Dat denk ik," zegt ze. En ze komt ruimschoots binnen de 1,5 meter staan zonder masker. De Tubab (witte mens) draagt voor andere Tubabs de naam Annemieke, maar hier gaat ze inderdaad door het leven als Anna. Ze kijkt me onderzoekend en indringend aan met haar bruine ogen. Ze is lang en spreekt op een droge manier. De woorden van Anna zijn afgemeten en ze neemt haar tijd. Het verleerd om te oreren? Of het nooit aan willen leren? Haar accent kan ik niet goed thuisbrengen. Zuid-Holland? Daar wil ik even vanaf zijn.

There's no Corona in The Gambia

De Koning is van huis uit verpleegkundige, maar is hier de trotse, maar ook bescheiden directeur. Ze overziet het reilen en zeilen van - naar verluid - het beste ziekenhuis van Gambia. Al min of meer vanaf de start van de bouw van dit twee-verdiepingen tellende gebouw, was ze betrokken. "We zijn begonnen met ongeschoold lokaal personeel en één pot paracetamol." Ik weet dat dit niet overdrachtelijk is bedoeld.

"Aan het begin van de Covid-uitbraak deden we buiten triage. We hebben trouwens wel de hulp van het ministerie van gezondheid gevraagd voor maskers en ander spul, maar kregen nul op het rekest. Nu testen we niet meer. Het is hier gewoon niet, dat merken we aan de patiënten." Ik schets het doembeeld dat men lange tijd naïef is en men daar straks toch de wrange vruchten van gaat plukken. "Nee, het blijft Afrika goeddeels echt bespaard. Covid heeft hier nooit voet aan de grond gekregen en dat is maar goed ook." Zelf leef ik samen met een Gambiaans gezin en geef ik les op het Gambia College. Ik ga daar in een overladen bushtaxi naar toe. Uit die ervaring weet ik dat je hier geen 'intelligente lockdown' kunt invoeren. Het is alles of niets. Op dit moment gelukkig alles. Van Corona is niks te merken. Behalve als je de TV aanzet. Officials van de overheid zijn blijkbaar geïnstrueerd om het kapje nutteloos op de kin te dragen bij toespraken. Een Gambiaans compromis.

Annemieke vervolgt rustig: "Ik denk voornamelijk omdat het leven zich buiten afspeelt." Ze valt heel even stil. "Het klimaat hier is gunstig, virussen houden van koude. Bacteriën houden van warmte, daarom zijn hier wel veel infectieziektes." De neveneffecten van Covid zijn hier veel erger dan Corona zelf. "Mensen hebben lange tijd geen inkomen gehad en komen nu veel te laat naar het ziekenhuis." Omdat hier de eerstelijnszorg ontbreekt, is dat moeilijk te sturen. De Koning knikt: "je hebt hier twee categorieën. Patiënten met snotneuzen en doodzieke patiënten. Bovendien is het hollen of stilstaan. Nu ligt er bijna, maar vanmiddag kan het volliggen. Nu is het droogseizoen, maar in het regenseizoen liggen ze hier in de gangen." In het ziekenhuis staan 21 bedden.

Jammeh of Barrow, het maakt geen verschil

Goedbeschouwd is het leveren van zorg en het organiseren van goede gezondheidszorg een kerntaak van de overheid, maar van enige steun merkt de Koning niets. Vijf jaar nam Barrow het stuur over van de notoire dictator Jammeh, maar echt serieus wordt ook onder zijn bewind deze essentiële taak blijkbaar niet genomen. Wat meer is: het lijkt er niet op Barrow daar in de aankomende verkiezingen op afgestraft zal worden.

"Nou," zegt De Koning "We hebben wel een Memorandum of Understanding." Het is iets, maar niet veel. "Dat geeft een bepaalde erkenning, maar heeft geen enkele rechtsgeldigheid." En dat terwijl De Koning en haar lokale en internationale collega's dit terrein binnen een tijdsbestek van zes jaar hebben omgetoverd van een post naar een volwaardig en voor Afrikaanse begrippen hoogwaardig ziekenhuis.

Het Centrum

We zijn op het balkon gaan staan om het terrein te overzien. Onder ons het ziekenhuis, voor ons een grote Baobab en een wapperende Nederlandse vlag. Een mortuarium, met een airco. Een mooie ambulance, een wachtershuisje. Een schildering tegen de muur, met sikkeneurig kijkende mensen met klachten uit een kinderboek: gebroken been, gebroken arm. En een huisje waarop 'Dental Clinic' staat. Kennen ze dat hier, tandheelkunde? Vraag ik. "Nee" zegt De Koning eerlijk. "De gezondheidszorg staat nog in de kinderschoenen, maar tandheelkunde bestaat überhaupt niet." Ik ga bij mezelf na wat dat voor problemen moet opleveren. "Soms komt er een tandarts langs uit het buitenland, die trekt en vult en doet." De Koning vertelt me dat ze dan onnoemelijk veel ongepoetste zwarte bekkies tegen komt.

We staan op de verdieping waar gewoond en geleefd wordt door mensen die werken op de nabijgelegen school of in dit centrum. Het doet studentikoos aan en ik heb zin om te gaan hangen in één van de hangmatten op het grote balkon. Voor mensen die hier iets komen toevoegen, wordt goed gezorgd, dat kun je zo wel zien.

Dan het hart van het centrum, waar het allemaal om gaat. De Koning waarschuwt: "Het is een beetje een chaos beneden hoor, want je hebt de primeur: vanaf vandaag werken we met een Elektronisch Patiënten Dossier." We lopen naar beneden, maar het doet sereen aan. Nu is de gemiddelde Gambiaan ook niet zo snel gek te krijgen, maar ook de Tubabdokters lopen er rustig bij. Achter de balie tref ik de glunderende Lia Pieterse, die trots vertelt hoe goed patiënten het oppakken om digitaal te gaan werken. Achter haar prijkt een open kast met stapels papieren, waarvan een gedeelte bruin uitgeslagen.

De kamers in het centrum doen stuk voor stuk aan als een plek waar je veel kunt betekenen voor patiënten. Ik besef me dat ik al minstens tien ziekenhuizen heb gezien in Afrika en dan vaak achter mijn vriendin aan stiefel en me afvraag of mensen hier komen om uit te zieken zoals je dat op je slaapkamer doet, of daadwerkelijk een behandeling krijgen. Hier niet: van chaos is geen sprake en de faciliteiten zijn om trots op te zijn. En dat zonder de hulp van Jammeh of Barrow en in nauwe samenwerking met talloze glunderende Gambianen.

Mensenwerk

Wat wordt er nou van je gevraagd als je hier komt te werken? De Koning weet het direct: "je moet vooral pragmatisch kunnen handelen, logisch nadenken en een enorme drive hebben." Ze kijkt me strak aan, maar ik weet dat ze nog even nadenkt. "Ja, je moet echt wel heel gemotiveerd zijn, want er is genoeg dat je kan demotiveren. En… Je moet heel veel respect hebben en kunnen houden voor de patiënt, voor al je collega's en iedereen die je hier tegen komt."

Pieterse glipt achter ons langs. Ik feliciteer haar met het succes van vandaag. En De Koning met het succes van dit centrum. Ik ben onder de indruk van wat zij samen, zonder hulp van de overheid, voor elkaar hebben kunnen boksen in slechts een paar jaar. We nemen afscheid en ik ben gerust: als ik hier ziek word, kan ik hier ook beter worden.